ส่วนตัวแล้วผมไม่เคยมีโอกาสได้เรียนกับอาจารย์อนันต์ จันทรโอภากร เนื่องจากพื้นฐานความสนใจในการเรียนที่ไม่ได้มีความสนใจทางด้านกฎหมายแพ่งและพาณิชย์หรือกฎหมายธุรกิจมากเท่าใดนัก การได้รู้จักกับอาจารย์จึงมาจากคำบอกเล่าแบบปากต่อปากถึงความเข้มงวดของอาจารย์มากกว่า ผมกับอาจารย์จริงๆ แล้วจึงอาจจะเรียกว่าเป็นคนที่รู้จักกันแบบผิวเผินมากกว่าแล้วไม่น่าจะเรียกว่าเป็นศิษย์อาจารย์สายตรง แต่อาจจะเป็นเพียงศิษย์ร่วมสำนักเท่านั้น

สิ่งที่ทำให้ผมรู้จักอาจารย์มากขึ้นอาจจะเป็นเพราะ Facebook ที่ทำให้เราได้มีโอกาสพูดคุยหรือแลกเปลี่ยนกันมากขึ้น ผมอาจจะคล้ายๆ กับนักศึกษานิติศาสตร์หลายคนที่ในช่วงแรกที่มีความเห่อเหิมในครูบาอาจารย์ของตัวเอง ชนิดที่ยกให้ครูบาอาจารย์ตัวเองเป็นที่สุด (ซึ่งอาจจะไม่ผิดนักเพราะอาจารย์หลายคนก็เป็นที่สุดจริงๆ ในทางวิชาการในสาขาและแนวทางของท่าน) ผมจึงได้เริ่มรู้จักอาจารย์อนันต์ในอีกด้านหนึ่ง

สิ่งที่พบคือ อาจารย์อนันต์เป็นคนหนึ่งที่ปรารถนาดีกับลูกศิษย์มากๆ คนหนึ่งตามประสาครูบาอาจารย์ที่มีความเข้มงวด สมัยก่อนที่ผมและเพื่อนๆ ได้มีโอกาสทำแฟนเพจที่ชื่อว่า “วิวาทะอาจารย์นิติ” ที่แม้ในตอนแรกเราตั้งใจเรียนแบบเพจวิวาทะสมัยก่อน เพื่อหยิบเอาประเด็นวิพากษ์วิจารณ์สังคมในห้องเรียนของอาจารย์มานำเสนอ แต่สุดท้ายก็ได้แค่เพจรวมคำคมเสี่ยวๆ กับคำสอนการใช้ชีวิตเท่านั้น

บน Facebook อาจารย์อนันต์มักจะมีคำพูดหรือแง่มุมที่สะท้อนความเข้มงวดที่แฝงไปด้วยความหวังดีของอาจารย์ในฐานะครูบาอาจารย์ เรามักจะหยิบเอาข้อความในหน้า Facebook ของอาจารย์มาโพสต์เป็นเนื้อหาในเพจเสมอๆ

แต่สิ่งที่ผมได้ประจักษ์กับความมุ่งมั่นที่จะส่งเสริมลูกศิษย์ของอาจารย์คือ เมื่อช่วงหลายๆ ปีก่อน อาจารย์ได้ไปคุยกับเพื่อนสนิทของอาจารย์ว่า นักศึกษาหลายคนไม่มีโอกาสได้เรียนติวการสอบเนติบัณฑิต เนื่องจากมีค่าใช้จ่ายที่สูง รวมถึงบางครั้งคนที่สอนก็อาจจะไม่ได้เชี่ยวชาญจริงๆ อาจารย์จึงขอทุนสนับสนุนจากเพื่อนที่เป็นนายกสมาคมนิติศาสตร์ธรรมศาสตร์ (และประธานของบริษัทไซโจเดนกิ) แล้วหาลูกศิษย์ที่พอไว้ใจได้กลุ่มหนึ่งมาช่วยกันจัดสอนและบรรยายที่คณะนิติศาสตร์ ท่าพระจันทร์ ความมุ่งมั่นของอาจารย์ในเรื่องนี้เป็นสิ่งที่ผมชื่นชมมากๆ ผมไม่แน่ใจหรอกว่าอาจารย์ทำไปแล้วจะมีผลออกมามากน้อยแค่ไหน แต่ผมชื่นชมที่จำนวนคนที่เห็นประโยชน์ของสิ่งนี้เพิ่มขึ้นเรื่อยๆ เริ่มมีนักศึกษารุ่นใหม่ๆ ผลัดมาทำหน้าที่ติวเตอร์ และจำนวนคนเข้าติวในช่วงหลังก็เพิ่มขึ้น ซึ่งเป็นเรื่องที่ดีที่อาจารย์ได้ทำไว้ให้กับคนหลายๆ คน

ผมมักจะชอบติดตามอ่านเรื่องราวบน Facebook ของอาจารย์ ทั้งความเป็นชาวพุทธที่เคร่งครัดในหลักธรรม และเรื่องราวชีวิตส่วนตัวของอาจารย์เช่นเดียวกันกับอาจารย์ผู้ใหญ่ที่ผมนับถือหลายๆ คน ในนิสัยใจคอส่วนบุคคล

จนกระทั่งช่วงหนึ่งที่ผมไม่ค่อยเห็น Facebook ของอาจารย์อัพเดทอะไรเท่าไร ก็ได้แต่สันนิษฐานว่าอาจารย์ยังสบายดี แล้วใช้ชีวิตอย่างเป็นสุขที่ใดสักแห่ง แต่ท้ายที่สุดผมถึงได้ทราบว่าอาจารย์ไม่สบายมาสักพักแล้ว และได้มาจากไปในท้ายที่สุด

แม้ผมจะไม่ได้เป็นลูกศิษย์ของอาจารย์โดยตรง แต่ผมก็เคารพในปณิธานเล็กๆ ที่อาจารย์มี แล้วในฐานะของคนที่มุ่งมั่นเป็นครูบาอาจารย์ ผมก็หวังแค่ว่าตัวผมจะมีความมุ่งมั่นในการขัดเกลาศิษย์ให้ได้สักครึ่งหนึ่งของอาจารย์ และมีเมตตาให้ได้เช่นอาจารย์มีกับศิษย์

ผมขอให้การเดินทางครั้งนี้ของอาจารย์เป็นไปโดยสงบสุขและสันติ ขอแสดงความนับถือและเสียใจแก่ครอบครัวจันทรโอภากรไว้ ณ ที่นี้

คมกฤช อุ่ยเต็กเค่ง อ.ตุล หรือเชฟหมี เป็นตัวตนของคนๆ หนึ่งที่ผมอยากจะเขียนถึงมากที่สุด และไม่คิดว่ามรณกรรมของ อ.ตุล จะมาถึงเร็วขนาดนี้

ผมไม่ได้รู้จัก อ.ตุล เป็นการส่วนตัว แต่ชอบงานของ อ.ตุล มากๆ (รวมทั้งเชฟหมีครัวกากๆ) โดยติดตามและเรียนรู้จากพวกวิดีโอ บทความสั้นๆ ในมติชนสุดสัปดาห์ และหนังสือต่างๆ แต่โดยส่วนตัวแล้ว ผมคิดว่า อ.ตุล เป็นครูที่ดีและบ่อยครั้งก็มีการสอนและอธิบายเนื้อหาต่างๆ เกี่ยวกับปรัชญาและศาสนา อ.ตุล ทำให้เราเห็นมุมมองของปรัชญาและศาสนาที่แตกต่าง เปิดกว้าง และโอบอ้อมอารี ซึ่งทำให้ผมได้เรียนรู้เยอะมาก

ผมยังจำได้ดีว่ามีปีหนึ่งในชีวิตของผมที่ต้องเปิดฟังคลิปวิดีโอรายการที่ อ.ตุล ร่วมจัดกับคนอื่นๆ อาทิ คุณนิ้วกลม ในรายการนิ้วกลมดมโรตี หรือคุณจอมขวัญ และ อ.ศิริพจน์ เหล่ามานะเจริญ ในรายการตั้งวงเหล้า บางคลิปผมเปิดวนซ้ำๆ จนจำเนื้อหาหรือจังหวะการเล่นมุกตลกของ อ.ตุล ได้เป็นอย่างดี แต่ทุกครั้งที่ได้เปิดคลิปเหล่านั้นฟัง ผมไม่ได้แค่ความสนุกหรือความบันเทิงจากการเล่นคอสเพลย์หรือมุกห้าบาทสิบบาทเท่านั้น ผมได้ค้นพบมุมมองของการศึกษาแบบสังคมศาสตร์หรือมนุษยศาสตร์แบบที่โอบอ้อมอารีมากๆ

อ.ตุล มักจะเน้นย้ำเสมอที่จะไม่ให้เราตัดสินใครในเรื่องความเชื่อ ซึ่งถ้าหากย้อนกลับไปที่ตัวผมเมื่อหลายๆ ปีก่อน ที่ความเชื่อถูกสั่นสะเทือนจากปัจจัยหลายๆ อย่าง ผมอาจจะเป็นเที่ยวตัดสินความเชื่อของคนเหล่านั้น แล้วมองความเชื่อต่างๆ ด้วยสายตาที่ดูถูกด้วยซ้ำ แต่การได้มาเรียนเรื่องปรัชญา ศาสนา และความเชื่อต่างๆ กับ อ.ตุล ไปพร้อมๆ กับมุกแบบห้าบาทสิบบาทนี้กลับทำให้ผมได้เปิดหูเปิดตาในเรื่องเหล่านี้มากๆ ผมยังนั่งจดเนื้อหาการพูดคุยตามคลิปต่างๆ ของ อ.ตุล เก็บไว้ แล้วหวังว่าถ้ามีโอกาสคงจะได้หยิบมาเรียบเรียงเป็นกิจลักษณะ

ผมไม่ใช่ลูกศิษย์โดยตรงของ อ.ตุล แต่ผมกล้าที่จะบอกว่า อ.ตุล เป็นครูของผมที่ผมเคารพมากๆ พอๆ กับบรรดาครูบาอาจารย์ที่สั่งสอนในคณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และคณะเศรษฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ท้ายที่สุดบทเรียนสุดท้ายที่ อ.ตุล ได้สอนกับผมคือ มรณานุสติ ผมยังจำได้เมื่อช่วงกลางหรือปลายปีที่แล้ว ผมได้มีโอกาสดูคลิปวิดีโอที่ อ.ตุล พูดในคลิปที่ชื่อว่า ทัศนะความตาย ในงานซ้อมตายของนิ้วกลม อ.ตุล ได้พูดถึงประเด็นสำคัญว่า “เราจะรู้ซึ้งถึงความตาย เมื่อเห็นคนที่เรารักตาย”

ใจความสำคัญของคลิปและการสนทนานั้นของ อ.ตุล คือ การแสดงให้เราๆ ทุกคนเห็นว่าความตายนั้นไม่ได้เป็นเรื่องไกลตัว แต่เป็นเรื่องที่เกิดขึ้นกับเราได้ทุกๆ เมื่อ ทั้งในฐานะคนที่จะออกเดินทางครั้งสุดท้ายหรือทั้งในฐานะคนที่ยังมีชีวิตอยู่ต่อไป มรณกรรมของคนที่เรารักจึงมีความสำคัญในฐานะบทเรียนที่สอนเราในการรับมือกับความตายได้ดีที่สุด ไม่ว่าเราจะจินตนาการเกี่ยวกับความตายของเรามากเพียงใด มันก็เป็นเพียงจินตนาการ ที่เราไม่สามารถตระหนักถึงความตายได้จริงๆ จนกว่าเราจะได้เจอกับการตายของคนที่เรารัก

ณ ขณะที่ผมรับรู้ถึงการจากไปของ อ.ตุล อย่างที่ไม่หวนกลับมานั้น ผมได้กลับมาทบทวนเกี่ยวกับชีวิตต่างๆ มากมาย ผมได้ระลึกถึงชีวิตของตัวเองมากขึ้น ความตายของ อ.ตุล จึงทำให้ผมกล้าที่จะตัดสินใจเปลี่ยนแปลงชีวิตตัวเอง แล้วใช้ชีวิตให้เป็นไปอย่างเต็มที่ตามใจปรารถนามากขึ้น ซึ่งเป็นความกรุณาที่เราจะมีกับตัวเอง

แม้ในด้านหนึ่ง อ.ตุล จึงเป็นครูที่ผมไม่เคยได้รู้จัก ความน่าเสียดายคือ จะไม่มีโอกาสได้ติดตามเนื้อหาที่น่าสนใจจาก อ.ตุล อีกแล้ว แต่ในด้านหนึ่ง อ.ตุล ได้แสดงให้เห็นว่าเพื่อนมนุษย์คนหนึ่งจะบรรลุความเป็นที่รักกับเพื่อนมนุษย์ทั้งหลายได้อย่างไร

ผมขอให้การเดินทางของ อ.ตุล ครั้งนี้เป็นไปโดยสงบและสันติ ผมเชื่อว่า อ.ตุล ได้จากไปจากโลกนี้แล้วไปอยู่ในความรักในจิตใจของเราทุกคน